بعید می‌دانم خاموشی‌های پیاپی زمستان ۹۹ را از یاد برده باشید، مشکلی که گفته می‌شد متهم اصلی آن مزارع غیرمجاز استخراج ارز دیجیتال است. حالا در خرداد ۱۴۰۰ ماجرای قطع مکرر برق دوباره به خبر داغ رسانه‌ها بدل شده است. حالا انرژی های نو حسابی بر سر زبان ها افتاده است.
شرایط این روزها شباهت‌های زیادی به خاموشی‌های سال ۱۳۸۷ دارد که به سبب کاهش ذخایر آب پشت سدها با وجود بارش بی‌سابقه برف در دی‌ماه ۱۳۸۶ روی داد و کشور با خاموشی‌های سراسری در تابستان و اوایل پاییز ۸۷ روبه‌رو شد.
حالا انگشت اتهام به سوی آسمان و کاهش شدید بارش‌ها است. داده‌های مرکز ملی خشکسالی و مدیریت بحران سازمان هواشناسی کشور نشان می‌دهد، حجم بارش‌ها در سال آبی ۱۳۹۹-۱۴۰۰ به میزان ۴۳ درصد کمتر از میانگین بلند مدت بود. بارش‌های بهاری امسال هم نسبت به میانگین بلند مدت کشور ۸۵/۵ درصد کاهش داشت. دلیل دیگر خاموشی‌های اخیر ناشی از فعالیت تولیدکنندگان ارز دیجیتال است، مسئله‌ای که به گفته سخنگوی صنعت برق یک هزار و ۵۰۰ مگاوات یا معادل ۲۵ درصد به مصرف برق کشور اضافه کرد. البته در لحظه نگارش این مطلب مطلع شدم مصوبه‌ای برای توقف فعالیت مزارع مجاز استخراج رمز ارز تا شهریورماه صادر شده است، هر چند که به نظر می‌رسد این محدودیت شامل حال ماینرهای غیرمجاز نمی‌شود و آنها با هزار و یک ترفند به فعالیت خود ادامه می‌دهند.
اما «مجتبی توانگر»، رئیس کمیته اقتصاد دیجیتال مجلس شورای اسلامی به دلیل دیگری برای توجیه خاموشی‌های اخیر اشاره کرده و گفته است: «ظرفیت اسمی تولید برق ۸۵ هزار مگاوات و ظرفیت واقعی تولید برق ۶۰ هزار مگاوات است ولی به سبب فرسودگی شبکه تولید و توزیع، همچنین توقف سرمایه‌گذاری‌ها این صنعت با مشکلات زیادی مواجه شده و دلیل اصلی قطعی برق طی روزهای گذشته این مسئله بوده است.»
پایداری شبکه توزیع برق در شرایطی که موج چهار کرونا همچنان می‌تازد و بیماران زیادی در بیمارستان‌ها و منازل برای تنفس به دستگاه‌های اکسیژن ساز وابسته هستند بیش از هر زمان دیگری احساس می‌شود. همچنین افزایش زودهنگام دمای هوا، رشد کسب و کارهای آنلاین و نیز برگزاری امتحانات مجازی دانش‌آموزان و دانشجویان و نیاز مبرم آنان به رایانه و اینترنت اهمیت پایداری شبکه برق را دوچندان می‌کند.
پیشتازی اروپا و چین در بازار انرژی‌های سبز
تولید و توزیع برق به روش‌های مرسوم دشوار و گران است، به همین دلیل کشورها به دنبال راهی برای تولید پایدار و توزیع مقرون به صرفه انرژی الکتریسیته هستند.
انرژی‌های تجدید پذیر به ویژه باد و خورشید که از سالها پیش مورد توجه بود با ورود فناوری‌های جدید به مرحله تازه‌ای از تکامل و کارآمدی رسیده‌اند و تا یک دهه آینده سهم قابل توجهی از تولید انرژی جهان به آنها اختصاص دارد.
اتحادیه اروپا در استفاده از انرژی‌های تجدید پذیر بسیار مصمم است. گزارش موسسه تحقیقات انرژی اروپا نشان می‌دهد، در سال ۲۰۱۴ حدود ۱۴درصد کل انرژی مصرفی اروپا از منابع تجدید پذیر تامین شد. این میزان همزمان با معاهده اقلیمی پاریس در سال ۲۰۱۵ به ۱۶/۴ درصد رسید و اکنون از ۲۰ درصد فراتر رفته است.
اروپا برای کوچ انرژی از سوخت‌های فسیلی به منابع تجدید پذیر گام‌های بسیار خوبی برداشته است و می‌کوشد تا سال ۲۰۳۰ سهم ۵۰ درصدی بازار مصرف انرژی‌های پاک جهان را تصاحب کند.
رویکرد اروپا در استفاده از انرژی‌های پایدار دو بال بزرگ دارد که یکی فناوری و دیگر سیاست‌گذاری است. از نظر فناوری آنها و برخی کشورهای غیر عضو در حال توسعه نیروگاه‌های خورشیدی، توربین‌های بادی و منابع زمین گرمایی هستند تا بتوانند با بهره‌وری بیشتر و قیمت تمام شدۀ کمتر انرژی پاک، دائمی و ارزان را به مصرف کنندگان عرضه کنند.
کمیسیون اروپا در بخش سیاست‌گذاری، بر توسعه سرمایه‌گذاری هدفمند برای ایجاد نیروگاه‌های پاک به جز «ظرفیت برق آبی در مقیاس بزرگ» تاکید دارد. این امر موجب شد برخی کشورها از جمله اتریش و آلمان تولید برق هسته‌ای را دیگر مقرون به صرفه ندانند و با خاموش کردن نیروگاه‌های هسته‌ای تمرکز فنی و اجرایی خود را بر توسعه انرژی‌های سبز معطوف کنند. فقط آلمان با روی آوردن به انرژی‌های تجدید پذیر، توانست به میزان ۲۷ درصد انتشار گازهای گلخانه‌ای را کاهش دهد.
چین که بزرگترین کشور مصرف کننده ذغال سنگ در جهان است دوشادوش اروپا حرکت می‌کند و قصد دارد تا یک دهه آینده جایگاه خود را بیش از ۳۴ درصد ارتقا ببخشد. این کشور انگیزه بالایی برای کوچ انرژی به سوی منابع تجدید پذیر دارد و در زمینه توسعه فناوری‌های این حوزه در میان سه قدرت برتر جهان ایستاده است. چینی‌ها اکنون مالک ۵ کارخانه از ۶ کارخانه معروف تولیدکننده صفحات فتوولتاییک (سلول های خورشیدی) دنیا هستند و به عنوان بزرگترین تولیدکننده توربین‌های‌بادی جهان شناخته می‌شود.
موقعیت بی‌نظیر ایران در زمینۀ انرژی‌های تجدیدپذیر
ایران به دلیل واقع شدن در موقعیت ۲۵ تا ۴۵ درجه عرض شمالی از نظر دریافت انرژی خورشیدی در بالاترین رتبه‌های جهان قرار دارد. میزان تابش انرژی خورشیدی در ایران بیش از ۲ هزار کیلووات ساعت بر مترمربع در سال تخمین زده می‌شود که با در نظر گرفتن ۲۹۰ تا ۳۳۰ روز آفتابی از موقعیت بی‌نظیری در جهان برخوردار است.
این ویژگی سبب شد ایران از ابتدای دهه هفتاد خورشیدی به سوی استفاده از انرژی‌های تجدید پذیر حرکت کند. قدم نخست با راه‌اندازی نیروگاه بادی منجیل برداشته شد، سپس سایت‌های مختلف انرژی خورشیدی در نقاط مختلف کشور دایر شدند و در ادامه ایستگاه زمین گرمایی مشگین شهر به بهره برداری رسید.
مدیران وقت وزارت نیرو، سازمان انرژی اتمی و بخش خصوصی سرمایه‌گذاری کلانی در زمینه به کارگیری فناوری‌های جدید استحصال انرژی‌های تجدید پذیر انجام دادند ولی با گذشت زمان، تغییرات مدیریتی و برخی سوءمدیریت‌ها، جذابیت تولید برق حرارتی بالا رفت و در نهایت استفاده موثر از منابع تجدید پذیر به حاشیه رانده شد.
عمده نیاز برق کشور در حال حاضر از طریق نیروگاه‌های حرارتی و برق آبی تامین می‌شود که در این میان نیروگاه‌های برق آبی با ۳۸ درصد سهم تولیدی، بیشترین فشار را به ذخایر ارزشمند آب کشور تحمیل می‌کنند که خود از دلایل جدی تشدید خشکسالی و فرو نشست زمین در نقاط مختلف است. همچنین ارزان بودن سوخت‌های فسیلی به ویژه گاز طبیعی برای نیروگاه‌های برق، توسعه و سودآوری انرژی‌های تجدید پذیر به ویژه انرژی خورشیدی را با چالش جدی مواجه ساخته است.
ضروری است با اعتماد به توان داخلی، استفاده از تجربیات موفق جهانی و مدیریت کارآمد سهم ایران در بازار تولید و مصرف انرژی‌های تجدیدپذیر هر چه زودتر افزایش یابد. با تداوم روند کنونی مصرف برق به ویژه در سالهای آتی علاوه بر افزایش هزینه‌های تولید و توزیع انرژی الکتریسیته، تاب آوری زیست محیطی به سبب وابستگی شدید به منابع آبی کاهش می‌یابد که در نتیجۀ آن احتمال بروز بحران‌های ثانویه دیگر وجود دارد.
© نویسنده: محمد جواد نعمتی
این مطلب در شماره ۲۶۴ دو هفته نامه همشهری دانستنیها – نیمه دوم خرداد ۱۴۰۰ – و پایگاه خبری ویناپرس منتشر شده است. هرگونه اقتباس و بازنشر بدون کسب اجازه از نویسنده و درج منبع ممنوع است.
با سلام مطلب خوب و کامل شمارو خوندم
به نظرم باید از انرژی خورشیدی بیشتر استفاده کنیم چونکه با شرایط تحریم و مشکلات مملکت دیگه استفاده از گاز و آب برای تولید برق منطقی نیست.
در ضمن من و همسرم دوسال قبل روی پشت بوم خونمون چندتا سولار نصب کردیم ولی از شهرداری منطقه ۴ ناحیه ۲ اومدن و گفتن یا جمع می کنین یا حکم قضایی می گیریم و خودمون جمع میکنیم.
میخوام بگم حتی زمانی که مردم خودشون میان و کاری انجام میدن این مفسدین شهرداری بهشون اجازه نمیدن.البته ما جمع نکردیم بلکه با تغییراتی همون سولارهارو داریم استفاده میکنیم و همیشه برق داریم. هر مدرکی از کارمون خواستین ارائه میکنیم یا اگه دوست داشتین میتونید تشریف بیارید و از نزدیک ببنید.
ممنونم از سایت خوبتون
مطلب تو عالی بود.
باعث تاسفه که باوجوداینکه ایران از نظر موقعیت دریافت انرژی خورشیدی شرایط عالی داره ولی استفاده ای نمیکنه.
با اینحال امیدوار باید باشیم که بیشتر از انرژی خورشیدی استفاده کنیم.
ممنون از مطالب تون 🙏
مژگان عزیز از توجهی که به مطلب انرژی های نو داشتنی بسیار سپاسگزارم. باید به این نکته اشاره کنم که متاسفانه در ایران غفلت های زیادی در خصوص بهره برداری از انرژی های تجدیدپذیر صورت گرفته و همچنان ادامه دارد. تغییر وضعیت تولید و مصرف انرژی از فسیلی به تجدیدپذیر خودش نوعی آینده نگری و از همه مهمتر سرمایه گذاری محسوب میشه.