مهندس احمد دالکی پدر نجوم آماتوری ایران سالهای عمر خود را وقف ترویج علم ستاره شناسی به علاقه‌مندان کرده و با هزینه شخصی سفرهای متعددی به مراکز علمی و تحقیقاتی جهان در زمینه رصد و ستاره شناسی داشته است. وی هربار دستاورد سفرهای خود را در نشست‌های عمومی و تخصصی تشریح می‌کند. مطلبی که در ادامه می‌خوانید درباره تب داغ سفر به مریخ است.
انسان از زمان كشف نخستين رازهاي آسمان همیشه به دنبال یافتن حقایقی درباره ماوراي زمين بود و از همان زمان چهارمین سیاره منظومه شمسی «مريخ» در كانون توجه منجمان و محققان قرار گرفت.
سیاره مریخ پوسته سختي دارد و از دوران‌هاي گذشته تا امروز فرضیه حيات روي آن به قوت خود باقی مانده است. بعد از اختراع تلسكوپ و مشاهده ناهمواري‌ها و فرسايش‌هاي سطحي اين تصور به يقين تبديل شد كه مريخ هم مانند زمين داراي دره و رودخانه است؛ به همین دلیل افراد خلاق دست بکار شدند و درباره مریخ کتاب‌های گوناگون تالیف کردند و فيلم‌های بسیاری ساختند.
«پرسیوال لوول» نخستين فردي بود كه در سال ۱۸۹۴ موفق شد با هزينه شخصي‌اش رصدخانه مجهزي براي كاوش سياره مريخ بسازد و با استفاده از تلسكوپ ۲۴ اينچي خود تحقيقات گسترده‌اي را آغاز كند. اين رصدخانه هنوز در شهر آريزونا و مسيري كه به تپه مريخ شهرت دارد فعال است و تلسكوپ‌ها و اشياي مختلفي در آنجا نگه‌داري مي‌شود.
آغاز تحقيقات نوين فضايي
«مركز پيشران جت» معروف به آزمايشگاه JPL در شهر پاسادینا ايالت كاليفرنيا واقع است و از يك طرف به كوه و جنگل و از طرف ديگر به شهر منتهي مي‌شود. اين مركز كه فعاليت آن از سال ۱۹۴۴ آغاز شده است بيش از ۴ هزار دانشمند و كارشناس دارد که هر یک فعاليت‌هاي جدي فضايي را پيگيري مي‌كنند؛ در بين آنها چند هموطن ايراني هم سرگرم كشف رازهاي فرا روي زمين هستند.
اين مركز همان جايي است كه سفينه‌هاي بدون سرنشين را می‌سازد و در ۴۰ سال گذشته دستاوردهاي ارزشمندي مانند پرتاب اولين قمر مصنوعي به فضا و سفائن وويجر ۱ و ۲، پايونير و گاليله را در كارنامه‌اش دارد.
مشهورترین ماموريت مركز پیشران جت ساخت، پرتاب و هدايت خودروي بدون سرنشين «كنجکاوي» است كه مهر سال۹۱ بر روي مريخ فرود آمد. اين خودرو در مدت ۳۶ هفته و پشت سرگذاشتن ۲۴۸ ميليون كيلومتر توانست خود را به سياره مريخ برساند. کنجکاوی بعد از سه كاوشگر «سوژورنر»، «روح» و «فرصت» كه بین سال‌هاي ۱۹۹۷ تا ۲۰۱۰ به مريخ فرستاده شده‌اند، چهارمين ربات فوق هوشمند فضايي محسوب مي‌شود.
در جست‌وجوي رازهاي حيات
كاوشگر كنجكاوي در ظاهر وسيله ساده‌اي به نظر مي‌رسد اما در باطن مجموعه پیچیده‌ای از دوربين‌ها و آشكارسازها را حمل مي‌كند. هدايت و كنترل كنجكاوي در مركز پيشران جت و با حضور ۲۰۰ متخصص در چهار نوبت كاري انجام و تمام اطلاعات به دقت بررسي و تجزيه و تحليل مي‌شوند.
اين وسيله پس از ۱۲ مرحله، در مجموع به مدت ۴۰۰ ثانيه توانست روي مريخ فرود آمده و كار خود را آغاز كند. در هفته نخست، اين سفينه ۴/۵ متر حركت كرد، سپس ۱۲۰ درجه چرخيد و ۲/۵ متر به عقب رفت. در اين مدت بازوي قرارگيري دوربين‌ها و دستگاه‌هاي هوشمند آن فعال شدند و كار نمونه برداري و بررسي خاك و سنگ مريخ را آغاز كردند. اطلاعات به دست آمده از اين ماشين در مدت ۱۴ دقيقه به زمين مخابره شد.
خودروي كنجكاوي تصاویر مختلفی را به زمين مخابره كرده است. همچنین موفق شد دماي هوا و خاك مريخ را اندازه‌گيري كند. براساس يافته‌هاي به دست آمده از اين كاوشگر، سياره مريخ در روز با دماي ميانگين «منفي ۲» تا «منفي ۷۵» درجه سانتيگراد روبه‌رو است و محدوده دماي خاك آن به «منفي ۳» تا «منفي ۹۳» درجه سانتيگراد مي‌رسد.
تحقيقات گسترده علمي براي تحقق روياي ديرين انسان تا سال ۲۰۳۰ ميلادي ادامه دارد و بعد از آن احتمالاً نخستين ماموريت سرنشين‌دار بشر براي اعزام اولين انسان به سياره مريخ آغاز مي‌شود.
براي سفر رفت و برگشت به مريخ بايد ۱۶ ماه وقت بگذاريد و حداقل ۸ ماه روي اين سياره بمانيد. در مجموع سفر به مریخ به ۲ سال زمان و ۴۰۰ ميليارد دلار پول احتیاج دارد.
تب داغ سفر به مريخ هر روز بيشتر می‌شود و حدود ۲۰ هزار نفر در سراسر جهان براي اين سفر كه شايد بازگشتي نداشته باشد، ثبت نام كرده‌اند.
روایتی از قله رصدخانه‌های جهان
هاوايي از چند جزيره آتشفشانی تشكيل شده است؛ خط حاشيه جزيره منطقه‌اي ساحلي با ارتفاع كم است، سایر نقاط ارتفاعی بین۲۵۲۰متر تا ۴۲۰۵ متر از سطح دريا دارند. در بالاي اين ارتفاعات از ۲۳۵ سال قبل تجهيزات ستاره شناسي نصب شد و اكنون ۱۳ رصدخانه بسيار پيشرفته جهان در آنجا ایجاد شده است.
دسترسي به اين رصدخانه‌ها تابع شرايط خاصي است و فقط با آموزش قبلي و استفاده از خودروهاي چندمنظوره محقق مي‌شود. جديد‌ترين تلسكوپ نصب شده در اين قله، سوبارو نام دارد كه با سرمايه‌گذاري مشترك ژاپن و آمريكا ساخته شده و قطر آينه تلسكوپ حدود ۸/۲ متر است؛ متخصصان برای ساخت این آینه ۷ سال تلاش کردند.
© نوشته: محمدجواد نعمتی
© عکس: آرشیو مهندس احمد دالکی