براساس دیدگاه «مارشال مک لوهان» اندیشمند و نظریهپرداز علوم ارتباطات، تلویزیون این جعبۀ جادوییِ پرماجرا و دوست داشتنی رسانۀ سرد است. یعنی مخاطب برای درک بهتر پیامهای آن باید از قدرت تفکر و تخیل خود استفاده کند. دیدگاه مک لوهان سوی منطقی و کاملاً واقع بینانه به ماهیت ذاتی یک رسانه است. با این حال تلویزیون یک بُعد عاطفی هم دارد که در این تقسیمبندی نمیگنجد و فقط آنهایی درک میکنند که سالها عمر خود را پای برنامههای گوناگون آن گذاشتهاند و حالا کولهباری از خاطرات را با خود دارند. داستان این صفحه از اینجا شروع میشود، از روزی که تلویزیون آمد و ماجراهایی که بر آن و مخاطبانش گذشت.
* ۱۳۰۱ – ۱۲۶۲ اختراع تلویزیون ابتدایی
تاریخ پیدایش نخستین تلویزیون به زمانی باز میگردد که «پائول نیپکو» نخستین سیستم الکترومکانیکی را با امکان انتقال یک تصویر ثابت اختراع کرد. در سال ۱۲۸۵ خورشیدی «بوریس روزینگ» دانشمند روس برای نخستین بار توانست با استفاده از لامپ پرتو کاتدی دستگاهی برای نمایش تصاویر تولید کند. شانزده سال بعد هموطن او «ولادیمیر زوریکین»، با جایگزین کردن صفحه نیپکو با یک عنصر الکتریکی موفق شد سطح بالاتری از جزییات تصویر را در کمترین زمان نمایش دهد. او نخستین تلویزیون جهان را اختراع کرد.
* ۱۳۰۳ اختراع تلویزیون با تصاویر متحرک
«جان لوگی برد»، دانشمند اسکاتلندی با الهام از تلاش دانشمندان پیشین و استفاده از صفحه نیپکو برای نخستین بار موفق شد تصاویر متحرک ضد نور و سپس تصاویر متحرک سیاه و سفید را تولید کند. او سه سال بعد اولین تلویزیون رنگی مکانیکی جهان را ساخت.
* ۱۳۰۷ اولین ایستگاه تلویزیونی جهان
نخستین ایستگاه تلویزیونی زیر نظر جنرال الکتریک در شهر Schenectady نیویورک تاسیس و اولین برنامه آن به صورت همگانی پخش شد. این ایستگاه در بین مردم به WRGB مشهور شد.
* ۱۳۲۵ اولین شبکه منظم تلویزیونی جهان
در این سال شرکت پخش ملی یا به عبارتی National Broadcasting Company که به اختصار آن را NBC میخواندند تاسیس شد و اقدام به پخش منظم برنامههای تلویزیونی کرد. مقر این شبکه در شهرهای نیویوک، فیلادلفیا، شنکتادی و واشنگتن بود و سپس بوستون و بالتیمور نیز به آنها اضافه شد.
* ۱۳۳۷ فعالیت اولین فرستنده تلویزیونی ایران
تلاشها برای ورود تلویزیون به ایران از ابتدای دهه ۱۳۳۰ خورشیدی آغاز شد ولی سالها به تعویق افتاد. پس از کودتای ۲۸ مرداد ۱۳۳۲ رژیم سابق نه از نظر تسلط بر اوضاع و نه از نظر مالی قادر به راهاندازی سیستم رادیو و تلویزیون در ایران نبود. تا اینکه در مهر سال ۱۳۳۷ یک پیمانکار خصوصی در بالای تپههای ده ونک تهران که آن زمان کاملاً مشرف به شهر بود اولین فرستنده تلویزیونی ایران (شبکه ایران) را به کار انداخت. این ایستگاه که بعدها به الوند مشهور شد یک فرستنده ۲ کیلوواتی تمام لامپی آمریکایی ساخت RCA داشت که از جنگ کره بازگشته بود.
* ۱۳۳۸ ورود اولین دستگاه گیرنده تلویزیونی به ایران
از آنجایی که نخستین فرستنده تلویزیون در ایران ساخت کارخانه آر.سی.اِی بود، در نتیجه برای دریافت برنامههای تلویزیونی به گیرندههایی همسان با آن احتیاج بود. به همین دلیل تلویزیون مدل RTI که ساخت این کارخانه بود به ایران آمد. این دستگاه برای بسیاری از مردم گران تمام میشد در نتیجه خرید و استفاده از آن محدود به دربار و طبقه ثروتمند جامعه شد.
* ۱۳۳۹ اولین مجریان و برنامههای تولیدی
برنامههای تلویزیون از بدو تاسیس محدود به چندساعت پخش موسیقی و اخبار سفرهای دربار بود. در این سال برنامه سازی تلویزیون شکل منسجمترین به خود گرفت و «برنامه کودکان و نوجوانان» از آن جمله بود. تلویزیون به تدریج حضور مجریان مختلف را تجربه کرد. اولین آنها «هوشنگ محمودی» (مجری برنامه کودک)، «عزت الله متوجه» و «جواد بنایی» بودند.
* ۱۳۴۱ تولید اولین گیرنده تلویزیون در ایران
تمام گیرندههای تلویزیون تا پیش از این سال یا وارداتی بودند و یا در داخل مونتاژ میشدند. کارخانه پارس الکتریک ماموریت یافت اولین دستگاه گیرنده امواج تلویزیون را تولید کند. این وسیله در ابتدا به صورت سیاه و سفید بود و بعدها مدلهای رنگی آن ساخته شد. بدنه نخستین تلویزیونها تماماً از چوب و با دست ساخته میشد که بسیار بزرگ و سنگین بود. بعدها تلویزیونهای کوچکتر با بدنه پلاستیکی توسط این کارخانه تولید و عرضه شد.
* ۱۳۴۵ اولین برنامه علمی
با توجه به تحولات علمی جهان، تلویزیون ایران نیاز به برنامهای داشت که به رویدادهای مختلف جهان علم بپردازد. عنوان این برنامه «دانش» بود که با اجرای درخشان « اسماعیل میرفخرایی» از شبکه یک پخش میشد.
* ۱۳۴۸ پخش زنده فرود آپولو ۱۱
فرود آپولو۱۱ و نخستین ماموریت انسان بر روی ماه را میتوان مهمترین اتفاق علمی بشر در عرصه فضا دانست. این رویداد مهم از تلویزیونهای سراسر جهان پخش شد. همزمان مردم ایران نیز فرود اولین انسان بر روی کره ماه را با اندکی تاخیر از تلویزیون مشاهده کردند.
* ۱۳۵۳ پخش بازیهای آسیایی ۱۹۷۴
هفتمین دوره بازیهای آسیایی به میزبانی تهران مهمترین رویداد ورزشی دهه پنجاه بود. مسابقات آسیایی با ۲۰۰ رویداد از ۱۰ شهریور آغاز و تا ۲۵ شهریور ادامه داشت و در مجموع ۲۵ کشور در آن شرکت کردند. این بازیها از طریق ایستگاه ماهوارهای اسدآباد همدان به سراسر جهان مخابره شد.
* ۱۳۵۵ محبوبترین سریال تلویزیونی پیش از انقلاب
سریال «دایی جان ناپلئون»، با نویسندگی «ایرج پزشکزاد» و کارگردانی «ناصر تقویی» در این سال از شبکه سراسری تلویزیون ایران پخش شد. در این مجموعه بیش از ۳۰ بازیگر اصلی و فرعی حضور داشتند که از آن جمله میتوانیم به چهرههایی مانند «غلامحسین نقشینه»، «پرویز فنیزاده»، «سعید کنگرانی»، «نصرت الله کریمی»، «محمدعلی کشاورز»، «اسماعیل داورفر»، «کیومرث ملک مطیعی» و دیگران اشاره کنیم.
* ۱۳۵۷ از اعتصاب کارکنان رادیو و تلویزیون تا استقبال از امام(ره)
مبارزات انقلابی مردم ایران به سازمان رادیو و تلویزیون هم کشیده شد و تا آنجا پیش رفت که کارکنان آن در اواخر آبان ماه دست به اعتصاب گسترده زدند. این اعتصابها پیوسته تا روز ۱۲ بهمن ادامه یافت. سپس گزارشگران و تصویربرداران به همراه ایستگاههای سیار رادیویی و تلویزیونی به خیابانها آمدند و مراسم استقبال را از فرودگاه مهرآباد تا بهشت زهرا(س) پوشش دادند. در این روز بسیاری از مردم و کسبه برای انتقال پیام انقلاب گیرندههای رادیویی و تلویزیونی خود را به خیابانها آورند.
* ۱۳۵۸ باسابقهترین برنامه مذهبی
درسهایی از قرآن با اجرای حجت الاسلام «محسن قرائتی» همچنان عنوان قدیمیترین برنامۀ تلویزیونی بعد از پیروی انقلاب را در اختیار دارد. این برنامه پنجشنبه شبها از شبکه یک سیما پخش میشود و هدف آن ترویج فرهنگ نماز، بیان نکات اخلاقی و تربیت فردی با آموزههای قرآنی است.
* 1358 قدیمیترین برنامه هفتگی تلویزیون
همزمان با تشکیل گروه ورزشی در تلویزیون، پخش مجله هفتگی «ورزش و مردم» در روزهای جمعه آغاز شد. اجرای این برنامه برعهده زنده یاد «بهرام شفیع» بود. ورزش و مردم براساس گرایش مردم، رشتههای فوتبال، والیبال، بسکتبال و کشتی را پوشش میداد، ولی پخش دیگر رویدادهای ورزشی از جمله سوارکاری، شنا و اتومبیلرانی را در دستور کار داشت که به فراخور برگزاری مسابقات به آنها میپرداخت.
* ۱۳۵۹ حمله عراق به ایران و تشکیل گروه تلویزیونی جنگ
لحظاتی پس از حمله رژیم بعث عراق به ایران و بمباران فرودگاه مهرآباد، حضرت آیت الله خامنهای امام جمعه وقت تهران در پیامی که به طور مستقیم از صداوسیما پخش شد به طور رسمی تجاوز صدام به ایران را اعلام کردند. همان شب پیام مهم امام خمینی(ره) با بیان ۵ نکته مهم از تلویزیون پخش شد و مردم را به آرامش و دفاع از میهن فراخواند. چند روز بعد گروه جنگ در سازمان صداوسیما تشکیل شد. وظیفه آن پوشش لحظه به لحظه عملیاتها و نبرد رزمندگان در خطوط دفاعی و آرامش بخشی مردم در پشت جبههها بود.
* ۱۳۶۲ دیدنیترین برنامه تلویزیون
«دیدنیها» که با اجرای درخشان استاد «جلال مقامی» روزهای یکشنبه از شبکه دو پخش میشد نخستین برنامه سرگرمی بعد از انقلاب بود و خیلی زود به یکی از محبوبترین برنامههای سیما تبدیل شد. سازندگان این برنامه ۱۵ دقیقهای تلاش میکردند با جمعآوری و استفاده از تولیدات داخلی، آرشیویی و محصولات محتوایی دفاتر خارجی صداوسیما لحظات شاد و مفرحی برای بینندگان رقم بزنند. این برنامه نقش بسزایی در آرامسازی و روحیه بخشی به جامعه جنگ زده ایران داشت. دیدنیها پس از ۱۲ سال به فعالیت خود پایان داد.
* ۱۳۶۸ پربینندهترین رویداد خبری تلویزیون
ساعاتی پس رحلت امام خمینی(ره) پخش عادی برنامههای رادیو و تلویزیون قطع شد. تمام واحدهای سیار تلویزیون به بیمارستان قلب جماران، بهشت زهرا(س) و محل برگزاری جلسه فوقالعاده مجلس خبرگان رهبری اعزام شدند و به این ترتیب این رویداد مهم را به سراسر ایران و جهان مخابره کردند.
* ۱۳۷۰ اولین مجله سینمایی تلویزیون
«هنر هفتم» عنوان برنامهای بود طی ۷۰ قسمت از شبکه اول سیما پخش شد و در هر قسمت منتخب آثار سینمای جهان با حضور کارشناسان مورد نقد و بررسی قرار میگرفت. زنده یاد استاد «اکبر عالمی» اجرای این برنامه را برعهده داشت.
* ۱۳۷۲ خاطره انگیزترین مسابقه هفتگی
مسابقه هفته عنوان برنامهای بود که پنج شنبه شبها با اجرای زنده یاد «منوچهر نوذری» از شبکه اول سیما پخش میشد. این مسابقه سه آیتم اطلاعات عمومی، هوش و نمایش فیلم داشت و در هر قسمت ۱۵ شرکت کننده حضور داشتند.
* ۱۳۷۳ باسابقهترین برنامه خانوادگی
با آغاز پخش روزانه تلویزیون، برنامه «سینمای خانواده» با اجرای «هرمز شجاعی مهر» روی آنتن شبکه اول رفت. این برنامه که رویکرد گفتوگو محوری داشت از شنبه تا پنج شنبه پخش میشد و همچنان نیز پخش آن ادامه دارد.
* ۱۳۷۵ علمیترین شبکه تلویزیونی
شبکه چهار سیما در فروردین ۷۵ با پخش ۴ ساعت برنامه کار خود را آغاز کرد. این شبکه بر روی موضوعات علمی متمرکز و به تدریج بر کمیت و کیفیت محتوایی آن افزوده شد. از برنامههای پرمخاطب این شبکه در نخستین سالهای فعالیت آن میتوانیم به «چهارسوی علم»، «کوانتوم»، «صنعت هوانوردی»، «پرتو» و «شگفتیهای طبیعت و حیات وحش» اشاره کنیم.
* ۱۳۷۶ مهمترین سریال مذهبی
پخش سریال امام علی(ع) به نویسندگی و کارگردانی «داوود میرباقری» و با حضور هنرمندانی مانند داریوش ارجمند، جمشید مشایخی، بهزاد فراهانی، ویشکا آسایش، عنایت بخشی، زنده یاد داوود رشیدی و… در این سال آغاز و در ۳۴ قسمت از شبکه اول سیما پخش شد.
* ۱۳۷۸ پربینندهترین ویژه برنامه علمی ایران
آخرین خورشید گرفتگی کامل قرن بیستم در ۲۰ مرداد 1378 به وقوع پیوست. ایران در نوار رویت کامل این رویداد مهم قرار داشت. به همین مناسبت تلویزیون ویژه برنامه «آخرین کسوف قرن» را با مرکزیت استان اصفهان تدارک دید و به صورت زنده از ابتدا تا انتهای این کسوف را پوشش داد که مورد توجه بینندگان داخل و خارج از ایران قرار گرفت.
* ۱۳۷۸ ماندگارترین برنامه فوتبالی
برنامه ۹۰ نخستین برنامهای بود که هر هفته دوشنبهها از شبکه سه پخش میشد و فقط به فوتبال، حواشی و رویدادهای آن میپرداخت. برنامهریزی، تهیهکنندگی، کارگردانی و اجرای بخش اصلی این برنامه بر عهده «عادل فردوسی پور» بود و حمید محمدی، رضا یوسفیان، مزدک میرزایی، نیما تاجیک و دیگران اجرای سایر آیتمها را برعهده داشتند. برنامه ۹۰ با ثبت ۶ میلیون و ۴۰۰ هزار پیامک رکورددار بیشترین بازخورد مخاطبان از یک برنامه تلویزیونی شد. پخش ۹۰ بعد از حاشیههای فراوانی که برای آن به وجود آمد از مهر ۱۳۹۷ متوقف شد.
* ۱۳۸۰ ماندگارترین برنامه علمی- نجومی
«آسمان شب» اولین برنامهای بود که به صورت تخصصی به موضوع نجوم و کیهان شناسی میپرداخت. این برنامه با تهیه کنندگی و کارگردانی «فواد صفاریانپور» و «سیاوش صفاریانپور» در نخستین روز نجوم ایران روی آنتن شبکه چهار رفت. اجرای برنامه با علیاکبر عبدالرشیدی بود و چند سال بعد به سیاوش صفاریان پور سپرده شد. پخش آسمان شب بیش از یک دهه ادامه داشت و چهرههای سرشناسی از بین ستاره شناسان، محققان نجومی و کارشناسان فضایی به آن دعوت شدند. آسمان شب صرفاً یک برنامه تلویزیونی نبود بلکه انگیزهای برای علاقمندان به نجوم و کیهان شناسی محسوب میشد.
* ۱۳۹۰ باسابقهترین مجموعه طنز تلویزیونی
سریال «پایتخت» به نویسنده «محسن تنابنده»، تهیه کنندگی «الهام غفوری» و کارگردانی «سیروس مقدم» طی سالهای ۹۰ تا ۹۹ در شش فصل تولید و پخش شد. البته فصل ششم سریال به دلیل شیوع کرونا نیمه کاره رها شده و قرار است در نوروز ۱۴۰۰ قسمتهای باقی مانده آن تولید و پخش شود. مطالعات انجام شده در مرکز تحقیقات و افکار سنجی صدا و سیما نشان میدهد مجموعه پایتخت سهم ۷۹ درصد بینندگان تلویزیون را در زمان پخش به خود اختصاص داده است.
* ۱۳۹۴ نخستین برنامه ترویج علم
«چرخ» نخستین برنامهای است که با هدف ترویج علم و اطلاع رسانی رویدادهای علمی از شبکه چهار پخش میشود و اکنون به فصل پنجم رسیده است. فصل اول چرخ با تهیه کنندگی و کارگردانی «فواد صفاریانپور» و اجرای «سیاوش صفاریانپور» به موضوعات جذاب و آموزنده علمی پرداخت. در فصلهای بعدی موضوعات گفتوگو محور بیشتر شد و تحقیقات و پژوهشهای علمی نیز به برنامه افزوده شدند و همچنان نیز این روند ادامه دارد. «شهریار ربانی»، «محمدرضا مقدسیان» و «حسین فروتن» دیگر مجریان برنامه چرخ هستند.
* ۱۳۹۹ آغاز پخش تمام دیجیتالی
پخش زمینی برنامههای تلویزیونی که از سال ۱۳۸۸ آغاز شده بود در سال ۱۳۹۵ توسعه یافت و در نهایت تا آذرماه ۹۹ به ۱۳ شبکه تمام دیجیتال رسید. با آغاز پخش دیجیتالی «HD-Hevc» کیفیت شبکههای یک، سه، مستند، تماشا، خبر، پویا، ورزش، افق، نمایش، نسیم، آیفیلم، ایران کالا و العالم به طور کامل بهبود یافت.
خاطره انگیزترین برنامههای کودک و نوجوان
این روزها برنامهسازی برای کودکان و نوجوان اگر نگوییم ناچیز که بسیار کم رنگ شده است. در سالهای نه چندان دور بچهها سهم ویژهای در برنامههای تلویزیونی داشتند و از همین رهاورد خاطرات فراوانی تا امروز برای آنان به یادگار مانده است. در فهرست زیر به تعدادی از این برنامهها و پدیدآورندگان آنها اشاره میکنم.
عنوان |
برگزیده شده برای | دوره زمانی |
به یادماندنیترین بازیگر |
اکبر عبدی (بازم مدرسهام دیر شد) |
۱۳۶۰ – ۱۳۶۹ |
به یادماندنیترین نماهنگ |
علی کوچولو این مرد کوچک |
۱۳۶۵ |
به یادماندنیترین اجراها |
الهه رضایی – گیتی خامنه |
دهه ۱۳۶۰ و ۱۳۷۰ |
به یادماندنیترین برنامه سازها |
مجید قناد – ایرج طهماسب |
دهه ۱۳۶۰ و ۱۳۷۰ |
به یادماندتیترین سریال کودک |
چاق و لاغر |
۱۳۶۷ |
به یادماندنیترین انیمیشن |
پسر شجاع – هاچ زنبور عسل |
۱۳۶۸ – ۱۳۷۸ |
به یادماندنیترین مسابقه |
مسابقه محله (مسعود روشن پژوه) |
دهه ۱۳۷۰ – ۱۳۸۰ – ۱۳۹۰ |
© نویسنده: محمد جواد نعمتی
این مطلب در شماره ۲۶۱ ویژهنامه نوروز ۱۴۰۰ دو هفته نامه همشهری دانستنیها در (اسفند ۱۳۹۹) منتشر شده است. تمامی حقوق برای نویسنده محفوظ است.
سلام عرض می کنم خدمت شما و امیدوارم حالتون خوب باشه مطلبتون فوق العاده بود از خوندنش لذت بردم و خاطرات زیادی برام تداعی شد بخصوص برنامه دیدنیها که خیلی دوستش داشتم حتما نسخه چاپی رو هم تهیه میکنم بدرود
جواد جان مطلب بسیار بسیار کامل و حرفه ای بود. میدونم که خیلی زحمت زیادی برای تهیهش کشیدی و نتیجهش را هم در کامل بودنش دارم می بینم.
بسیار عالی و خداقوت
زنده باد عیدت مبارک
با سلام مطالب بسيار عالي و كامل و نوستالژي بود . مرور خاطرات زيبا و دنياي صميمي گذشته بود. ممنون.
آقای نعمتی عزیز، تمام خاطراتمانرا در درسالهای جنگ وکاردرسازمان زنده کردی.درودبرشمابا این یادداشت بسیارخلاقانتان
آقای نعمتی بزرگوار مطلبتون مثل همیشه بینهایت حرفهای و عالی تهیه شده و مشخصه که براش وقت گذاشته شده.
خداقوت میگم و فوق العاده پسندیدم.
البته جا داره یک شوخی هم از طرف مخاطبان خانم این وبسایت عرض کنم:
-از آنجا که ما خانمها سن زیادی نداریم هیچکدوم از این برنامهها رو یادمون نمیاد چون اون موقع به دنیا نیومده بودیم.-
درود برشما و خداقوت
خیلی مطلب جالبی بود به خصوص آن قسمتهایی که خاطرات خودم را زنده و تداعی کرد.ممنون برای خاطره بازی و نوشتن این مطلب
جملات بخش “خاطره انگیزترین برنامههای کودک و نوجوان” رو چند بار خوندم.
آقای جلال مقامی_برنامه دیدنی ها و آقای منوچهر نوذری_مسابقه هفته، هر دو درجه یک و بینظیر. روح شون شاد
مطلب تون فرصتی بهم داد که تمام برنامه های خوب و جذاب اونموقع رو توو ذهنم مرور کنم
خیلی عالی بود.
درود. بله کاملاً با شما موافقم. روح همه بزرگان سینما و تئاتر و تلویزیون شاد که در اون سال های خاکستری دلمونو شاد کردند. واقعا برنامه های سرگرم کننده ای داشتیم و میتونستیم ازشون کلی اطلاعات خوب و آموزنده یاد بگیریم. ولی دریغ که این روزها تلویزیون بیشتر یک قاب سیاه بی ارزشه تا یک وسیله سرگرم کننده و آگاه دهنده. از اینکه مطلب رو کامل مطالعه فرمودید از شما سپاسگزارم.