کولرهای آبی مثل پیکان و پفک نمکی همچنان برای اغلب ما ایرانیان محبوب و پرخاطره است. ولی آیا استفاده از آنها در کشوری که کم آبی و خشکسالی مهمترین مسئله اقلیمی آن به شمار می رود منطقی است؟ آیا مصرف انرژی آب و برق در کولرهای آبی بهینه شده است؟ در ادامه مطلب به این پرسش ها پاسخ می دهم.

از پنکه سقفی تا کولر آبی

ایران کشوری است که در منطقه گرم و خشک خاورمیانه قرار دارد. معماران کهن این سرزمین با ساختن بادگیرهای خشتی و هدایت آب قنوات به زیر آنها سبب تعدیل گرمای هوا در مناطق کویری مرکز و جنوب ایران می شدند و به این ترتیب آرامش و آسایش را در فصل تابستان برای ساکنان آنها به ارمغان می آوردند.

گسترش شهرنشینی از یک سو و نیاز مبرم به سیستم های تهویه مطبوع از سوی دیگر موجب شد نخستین سیستم های خنک کننده مستقل در اواسط دهه ۳۰ خورشیدی معرفی و چند سال بعد تعداد انبوهی از آنها وارد بازار شود. پیش از ورود کولرها این پنکه های سقفی و بعدها رومیزی بودند که وظیفه خنک سازی محیط را برعهده داشتند ولی این وسایل صرفاً به دلیل چرخش هوا آنچنان که باید رضایت استفاده کنندگان به ویژه ساکنان مناطق شهری را جلب نمی کردند در نتیجه کولرهای آبی در اوایل دهه ۴۰ خورشیدی به کار گرفته شدند.

کارکرد کولر آبی مشابه بادگیرهای خشتی

اساس کار کولرهای آبی شباهت زیادی به بادگیرهای خشتی دارد. این وسایل از مکانیزم سرمایش تبخیری استفاده می کنند و عملکرد مستمر آنها به واسطه وجود آب فراوان امکان پذیر است. نخستین کولرهای آبی عرضه شده در ایران به روش دستی تغذیه می شدند. گنجایش مخزن آب این کولرها بین ۴ تا ۱۰ لیتر بود که دستگاه را برای ۲ الی ۶ ساعت تغذیه می کرد. بعدها این کولرها نزد مردم به کولر آبی دستی مشهور شدند. چند سال بعد با نصب الکتروپمپ های برقی در قسمتی از کولر و اتصال آن به شیر آب، دستگاه به صورت خودکار تغذیه می شد و می توانست بی وقفه حداقل به مدت ۱۰۰ روز کار کند.

امروزه با کاهش جدی بارش های فصلی و افت نگران کننده ذخایره آبی همچنان از این دستگاه های تهویه کلاسیک استفاده می شود. البته که طی سالیان اخیر ورود گسترده انواع کولرهای گازی تا حدودی روند استفاده از کولرهای آبی را کند کرد ولی با افزایش تورم و رشد نجومی قیمت کولرهای گازی، دوباره تقاضای مصرف کنندگان به سوی خرید کولرهای آبی رفت.

۲۰۰ لیتر مصرف روزانه آب فقط با یک کولر آبی

کولرهای آبی موافقان و مخالفان خود را دارد. مخالفان می گویند این دستگاه ها برای شرایط کم آبی و به ویژه در مناطقی که تنش آبی بالایی دارند مناسب نیستند در نتیجه استفاده از کولرهای گازی کم مصرف گزینه بهتری است. موافقان کولر آبی نیز معتقدند قیمت این دستگاه ها بین ۵ تا ۸ برابر کمتر از کولرهای گازی است و از سوی دیگر بار الکتریکی کمتری به شبکه برق رسانی به ویژه در زمان اوج مصرف وارد می کند.

آزاده رسولی، کارشناس انرژی با بیان اینکه سیستم های تهویه مطبوع و تبرید در فصول گرم سال بیشترین فشار را به شبکه آب و برق کشور وارد می کنند گفت: کولر آبی در یک روز حدود ۲۰۰ لیتر آب مصرف می‌کند، این میزان از استاندارد مصرف روزانه یک فرد ایرانی بیشتر است. بنابراین می‌توان فرض کرد که هر خانوار (به طور متوسط چهار نفره) در صورتی که از یک کولر آبی استفاده کنند گویی یک نفر به سرانه افراد افزوده شده است.

او فرسودگی و نشتی کولرها و عدم تنظیم شناور آنها را یکی از عوامل مهم هدر رفت آب در کشور عنوان کرد و اظهار داشت: بی تردید نمی توان به یکباره از مردم خواست کولرهای آبی را خاموش کنند یا جلوی تولید آنها گرفته شود. اصل کلی بر این است که دارندگان این وسیله پیش و حین فصل گرما سرویس دوره ای کولرها را انجام داده و از شیر تامین آب کولر، شلنگ و سایر اتصالات جانبی رفع نشتی کنند.

او می افزاید: تنظیم شناور کولرهای آبی علاوه بر بهبود کارکرد دستگاه تاثیر محسوسی در کاهش مصرف آب خواهد داشت که با توجه به ظرفیت سرمادهی متفاوت کولرها بین ۲۰ تا ۷۰ درصد سبب کم شدن مصرف آب و برق می شود. همچنین تعویض موتور کولرهای قدیمی با موتورهای دارای سطح انرژی A+ و A++ به طور میانگین ۳۰ تا ۴۵ درصد مصرف برق را کاهش می دهد.

چند روش ساده برای استفاده بهینه از کولرهای آبی

آمار کاملاً دقیقی از تعداد کولرهای آبی وجود ندارد. ولی تخمین زده می شود بالغ بر ۱۷ میلیون دستگاه کولر آبی فعال در کشور وجود داشته باشد که سالانه به طور میانگین ۵۰۰ هزار دستگاه نیز به این عدد افزوده می شود.

رسولی در خصوص مدیریت مصرف انرژی کولرهای آبی خاطرنشان کرد: بدنه کولرهای آبی فلزی است و تابش مستقیم آفتاب بر روی آن سرعت تبخیر آب کولر را افزایش می دهد. این در حالی است که با قرار گرفتن کولرها در سایه و یا نصب سایه‌بان بر روی آنها، ضمن افزایش کارایی کولر و کاهش مصرف انرژی، از هدر رفت آب ناشی از تبخیر نیز جلوگیری می‌شود. این موضوع حتی در مورد کولرهای گازی نیز صدق می کند و تاثیر محسوسی بر کیفیت برودتی این دستگاه ها دارد.

این کارشناس انرژی یادآوری کرد: ظرفیت هوادهی کولر  باید متناسب با فضایی باشد که قرار است خنک شود. این فاکتور تاثیر مستقیمی روی مصرف آب و انرژی دارد. به عنوان مثال کولری با ظرفیت ۸۰۰۰  با فرض این که فقط ۱۵ ساعته کار کند حدود ۲۲۰ تا ۲۵۰ لیتر آب مصرف خواهد کرد که مقدار قابل توجهی است.

این روزها مصرف بهینه آب بیش از هر زمانی اهمیت دارد. یکی دیگر از ساده ترین اقدامات نصب کلید هوشمند (ترموستات الکترونیکی) بر روی کولرهای آبی است که تاثیر زیادی در کاهش میزان مصرف آب و برق دارد. با تنظیم این کلید می توان دستگاه را در ساعات مشخصی از روز به طور خودکار خاموش یا روشن کرد.

© نویسنده: محمد جواد نعمتی

این مطلب در تاریخ ۲۸ تیر ۱۴۰۱ در پایگاه خبری اقتصاد انرژی منتشر شده است.