خورشید منبع بینظیری برای تولید انرژی باکیفیت و پایدار است. امروزه بسیاری از کشورها انرژی خورشیدی را به عنوان راه حل برون رفت از بحران تامین برق میدانند. جالب اینکه برخی از آنها ساعتهای آفتابی اندکی دارند و با هزینه بیشتری برق خورشیدی را استخراج میکنند. ایران از نظر میزان تابش آفتاب دارای موقعیت راهبردی است. مطالعات نشان میدهد به طور میانگین کشورمان سالانه ۳۰۰ ساعت آفتابی دارد. با یک بررسی ساده میتوان فهمید چه گنج ارزشمندی در این سرزمین پهناور نهفته است. سرمایهای که به سبب سالها بیتدبیری، سوءمدیریت، عدم اعتماد به کارشناسان و نبود برنامهریزی دقیق و بلند مدت دچار غفلت شده است.
آنچه در ادامه میخوانید روایتی بدون رتوش از ساخت یک نیروگاه خورشیدی است.
ساخت نیروگاه خورشیدی با تحقیقات دانشجویی
بهار ۱۳۸۹ به دعوت دوستی با یک شرکت مشاور بینالمللی آشنا شدم. تخصص آن شرکت توسعه منابع تجدیدپذیر به ویژه انرژی خورشیدی بود. وقتی رزومه شرکت را مطالعه کردم متوجه شدم پروژههای مختلفی در پنج قاره اجرا کردند. حالا نوبت ایران بود تا شانس خود را امتحان کند.
کارشناسان شرکت از مدتها قبل چند نقطه را در شهرهای تهران، مشهد، اصفهان، شیراز، کرمان و یزد برای اجرای پایلوت در نظر گرفته بودند. این شهرها به لحاظ کیفیت تابش آفتاب، سطوح قابل دسترس برای نصب پنلهای خورشیدی و تراکم جمعیت شرایط بسیار مطلوبی داشتند.
بچههای شرکت یک رای گیری عادلانه به راه انداختند تا اولین شهر پایلوت انتخاب شود. قرعه به نام تهران و شهرکی در حومه غربی پایتخت افتاد.
فردای انتخابات دو گروه تشکیل شد. اولی وظیفه تکمیل کارهای مطالعاتی را برعهده داشت و دومی مسئول اجرای پروژه شد. باید اشاره کنم از زمانی که تصمیم به اجرای پروژه گرفته شد گروههایی در شهرهای پیشتر گفته شده مسئولیت انجام مطالعات مقدماتی را برعهده گرفتند. این تیمها از بین دانشجویان علاقهمند با تخصصهای برق، الکترونیک، محیط زیست، زمین شناسی، مکانیک، نقشه برداری، عمران، ساختمان و … بودند.
نتایج مطالعات آنان بدون اغراق شگفتانگیز بود. بالغ بر ۵ هزار صفحه مطالعهی فنی طی یکسال انجام و اکنون آماده ارزیابی بود. تیم مطالعات وظیفه داشت با استناد به این گزارشها نتیجه نهایی برای اجرای پروژه را اعلام کند. سه ناظر خارجی از کشورهای آلمان، مالزی و ژاپن در این تیم حضور داشتند. آنها باید ضمن تطبیق دادهها با استانداردهای بینالمللی، نتایج را یکپارچه میکردند.
حدود یکماه کار فشرده انجام شد تا این بخش از پروژه تکمیل شود. ناظران خارجی پروژه در جلسه جمعبندی و تصمیمگیری، کیفیت تحقیقات جوانان ایرانی را بسیار بالا و حتی فراتر از استانداردهای جهانی توصیف کردند. نکته جالب توجه آنکه بعدها تعدادی از همان جوانها بدون واسطه جذب شرکتهای بزرگ حوزه انرژی شدند و مسیر حرفهای خود را ادامه دادند.
نیروگاه خورشیدی کوچک با امیدهای بزرگ
نیمه خرداد شد و روز موعود فرارسید. نمایندگان تیمهای مطالعات و فنی همراه با ناظران خارجی و داخلی در محل پروژه حاضر شدند. همانطور که اشاره کردم شهرکی در حومه غربی تهران برای ساخت نیروگاه خورشیدی انتخاب شده بود. این شهرک ۶۲۰ واحد و جمعیتی در حدود ۱۵۰۰ نفر داشت. ارتفاع جغرافیایی شهرک از سطح آبهای آزاد ۱۳۵۰ متر و از سطح زمین تا بام ۴۵ متر بود.
باید توجه داشت که ساخت نیروگاه خورشیدی حتی در مقیاس کوچک نیازمند سرمایه زیادی است. سرمایهگذار خارجی پروژه کل هزینه ریالی و ارزی نیروگاه خورشیدی را تامین کرده بود. بنابراین مدیریت و ساکنان شهرک، یک ریال برای ساخت این نیروگاه پرداخت نمیکردند.
طبق محاسبات و مدل سازیهای دقیق، پروژه بینقص و موفقیت آمیز به نظر میرسید. همه لحظه شماری میکردیم تا یکی از پیشرفتهترین نیروگاههای خورشیدی خاورمیانه در پایتخت شروع به کار کند. تنها مسئلهای که بیجواب ماند عدم حضور مدیران و نمایندگانی از سازمانهای مسئول در حوزه تامین برق و انرژی بود. بخش روابط عمومی شرکت از مدتها قبل دعوتنامه رسمی برای مدیران آن سازمانها ارسال کرده بود. ولی در روز آغاز پروژه هیچ کدام حاضر نشدند و حتی پاسخ تماسهای تلفنی را ندادند!
تولید انرژی پاک با چاشنی دقت و ظرافت
مراسم شروع به کار پروژه بدون تشریفات رایج کشور انجام شد. سرپرست تیم فنی و همکارانش بلافاصله کار ترازیابی زمین، نشانه گذاری محل نصب پایهها و ثبت اطلاعات بر روی نقشه GIS را آغاز کردند. هدف این بود که بهترین و مطمئنترین محل برای نصب سازه و صفحات خورشیدی مشخص شود. این مرحله کمی بیش از ۳ ساعت به طول انجامید و تمامی اطلاعات با نتایج پیش بینی شده در مطالعات قبلی تطبیق داده شد. یکبار دیگر به تلاش بیعیب و نقص بچههای تیم تحقیقات و دقت و ظرافت آنان در انجام محاسبات و ارزیابی پروژه پی بردم.
شرکت تامین کننده تجهیزات سولار از چند روز قبل ۱۵ دستگاه سلول خورشیدی ۳۰۰ واتی را به همراه سازه مخصوص وارد ایران کرده بود. بعد از ظهر همان روز کار نصب سازه به پایان رسید و قرار شد روز بعد پنلهای خورشیدی نصب شوند. قرار بود کل انرژی الکتریکی بدست آمده بعد از ذخیره سازی و تقویت برای تامین روشنایی فضاهای عمومی مانند راهروها و محوطه شهرک به کار گرفته شود.
طلوع و غروب خورشید روی پشت بام
صبح روز بعد همه امیدوار و خوشحال به شهرک مراجعه کردیم. وقتی درِ پشت بام باز شد صحنه عجیبی مقابل چشمان متعجب ما قرار گرفت. کل سازه نگهدارنده سلولهای خورشیدی تخریب شده بود. وقتی از مدیر شهرک و ساکنان در خصوص اتفاق پیش آمده سوال کردیم همگی اظهار بیاطلاعی کردند. عدهای هم طوفان شب گذشته را عامل این خرابکاری دانستند. از شواهد پیدا بود که طوفان ارتباطی با این ماجرا ندارد. چوب از جای دیگری لای چرخ پروژه گذاشته شده بود.
سرپرست تیم فنی گفت: میتواند دو ساعته کل سازه را بازسازی کند. بلافاصله یکی از اعضای هیات مدیره مخالفت کرد و گفت: ساکنان آپارتمانهایی که ما روی بام آنها ایستادیم موافق اجرای این پروژه نیستند. سرپرست فنی پروژه حرف او را قطع کرد و خیلی محکم پاسخ داد: پس احتمالاً همانها سازه را تخریب کردند؟! آقای عضو هیات مدیره پاسخی نداد و از پشت بام خارج شد. چند لحظهی بعد با سه نگهبان آمد و از همه خواست آنجا را ترک کنیم.
مقاومت بیفایده بود و از سویی شرکت به دلایل حرفهای زیر بار شکایت حقوقی نرفت. همان روز تکه پارههای سازهی نیروگاه خورشیدی جمعآوری و به انبار فرستاده شد. کل خسارت وارده در آن زمان کمی بیش از ۵۰ میلیون تومان بود.
این رخداد موجب شد پرونده ساخت نیروگاه خورشیدی که نمونه منحصربه فردی در ایران محسوب میشد برای همیشه بسته شود. پروژهای که اگر اجرا میشد میتوانست استفاده از انرژیهای تجدیدپذیر در فضاهای متراکم شهری را معنای تازهای ببخشد و الگوی بارزی برای دیگر نقاط کشور محسوب شود.
۵ کیلووات ساعت انرژی رایگان در ایران
بیشتر شهرهای کشورمان میتوانند به ازای هر متر مربع ۵ کیلووات ساعت برق خورشیدی تولید کنند. با این میزان انرژی میتوان هزاران رشته لامپ را به طور همزمان روشن کرد. جای تامل و تعجب است که هنوز از ظرفیت تابشی کشور برای ایجاد مزرعههای بزرگ خورشیدی به طور کامل استفاده نشده است.
سخنگوی سازمان انرژیهای تجدیدپذیر و بهرهوری برق ایران پیشتر اعلام کرده بود، برای کاهش عقب ماندگی در حوزه انرژیهای تجدیدپذیر، پروژههای جدیدی در دست اجرا است. به گفته این مقام مسئول، ایران دارای ظرفیت احداث ۶۰ هزار مگاوات نیروگاه خورشیدی است که به تدریج از طریق جذب سرمایهگذاران بخش خصوصی اجرا میشود. در حال حاضر کمی بیش از ۹۱۰ مگاوات از برق کشور توسط نیروگاههای تجدیدپذیر از جمله خورشیدی تامین میشود.
زنده باد نفت؛ انرژی خورشیدی شاید وقتی دیگر
کارشناسان حوزه انرژی میگویند، حدود ۹۰درصد مساحت کشور از توان تابشی بینظیری برخوردار است. اگر از همین ظرفیت برای راه اندازی نیروگاههای خورشیدی با راندمان بالای ۴۵ درصد استفاده شود، بخش بزرگی از برق مصرفی کشور به شکل پایدار و برای مدت طولانی تامین خواهد شد. نتیجه این اقدام ۱۵ تا ۲۰ درصد صرفه جویی در مصرف گاز طبیعی است.
بحران اوکراین بیش از هر زمانی معادلات انرژی را تغییر داد و سبب افزایش چشمگیر تقاضای جهانی برای تولید انرژیهای تجدیدپذیر شد. همچنین فشار گروههای مدنی حامی محیط زیست به دولتها بر سر توقف فعالیت نیروگاههای فسیلی و اتمی، موج بلندی برای استخراج انرژیهای تجدیدپذیر به راه انداخت.
براساس پیشبینیها تا سال ۲۱۰۰ حدود ۸۰ درصد انرژی مورد نیاز کشورها از منابع تجدیدپذیر به ویژه انرژی خورشیدی تأمین میشود. این در حالی است که ایران همچنان دل در گرو نفت دوخته است و اولویتی برای استفادهی بهینه از منابع انرژی تجدیدپذیر مانند خورشید و باد وجود ندارد.
© نویسنده: محمد جواد نعمتی
عکسها: اینترنت
تمامی حقوق مادی و معنوی این مطلب محفوظ است.
توضیح: به دلیل پابرجا بودن قرارداد محرمانگی و عدم افشا (NDA) اسامی افراد، شرکتهای همکار و دادههای فنی پروژه (به استثنای موارد ذکر شده در مطلب) منتشر نشده است.
با عرض سلام و احترام
اول اینکه مطلبتون خیلی مفید بود کمتر پیش میاد چنین گزارش های باکیفیتی در مورد یک پروژه منتشر بشه. دوم اینکه مهندس بخدا مردم هنوز نمیدونن انرژی خورشیدی چیه و سلول خورشیدی چطور کار میکنه. چون نمیدونن فکر می کنن یه دستگاه خطرناک قرار نصب بشه که از اونا جاسوسی کنه همه بی اعتماد شدن به هم. اگه ما سالها این مساله رو جدی گرفته بودیم الان داشتیم از پول برق صادراتی مملکت استفاده می کردیم.
درود علی عزیز. نیروگاه های خورشیدی هم مانند هر فناوری دیگری نیازمند اطلاع رسانی و آموزش کافی هستند. اجرای چنین پروژه هایی بدون پیوست اجتماعی با چالش های زیادی روبرو خواهد بود. از توجه شما به این مطلب سپاسگزارم.
سلام خدمت شما خسته نباشی من ساکن رکن آباد فارسم توی روستای ما به اسم کمک روستایی روی پشت بوم خونه ها از این دستگاه خورشیدی نسب کردن نمیخوام قسم بخورم ولی به جان خودم فقط میتونیم باهاش دوتا لامپ روشن کنیم نه شورا نه جهاد نه بسیج نه هیچ اداره خراب شده ای بهمون راهنمایی ندادن که باید چطوری از اینا استفاده کنیم مردم با هزار بدبختی پول کشاورزی خودشونو دادن از این اسباب بازیا گذاشتن سر خونشون ولی هیچ استفاده نداره همه مدارک و عکس و فیلمشم موجوده خواستی براتون میفرستم ببینید چه بلایی سرمون آوردن یاعلی
درود حسن عزیز. راه اندازی تاسیسات انرژی خورشیدی نه تنها در ایران که در بیشتر کشورهای در حال توسعه و به طور خاص حکومت های اقتدارگرا، می تواند خیلی ساده به ابزاری برای نمایش قدرت و مشروعیت تبدیل شود. شما به درستی اشاره کردید که اطلاع رسانی کافی نبوده و اکنون مردم دچار مشکل شدند. در حقیقت این موضوع می تواند بخشی از سناریو مجریان چنین پروژه هایی باشد. به این دلیل که قرار نیست ذی نفعان برای همیشه از این موهبت استفاده کنند بلکه در نهایت آنها باید دوباره به روش های مرسوم بازگردند و هزینه خدمات را به جیب دولت هایشان واریز نمایند. بسیار خوشحال خواهم شد اگر از روستایتان و پروژه ای که در آنجا اجرا شده است تصویری دارید برای بنده ارسال نمایید. راه های ارتباطی از طریق ایمیل اعلام گردید. چنانچه لازم باشد شما را به دوستان کارشناس مرتبط می سازم تا اشکالات و ضعیف های موجود را هر چه سریع تر برطرف کنند. از توجه شما به این مطلب بسیار سپاسگزارم.
سلام مهندس
پروژه سمت شهرک دانشگاه نبود؟
آخه چندسال پیش اونجا داشتن یه کارهایی می کردند خبر ندارم آخرش چی شد
درود محمدرضا عزیز. خیر؛ پروژه در جای دیگری قرار داشت. از اینکه مطلب را با دقت مطالعه کردید بسیار سپاسگزارم.
درود
مثل همیشه سوژههای بسیار عالی و مفید انتخاب کردید و ما هم کلی اطلاعاتمون بالا رفت.
دونستن اینکه انرژی خورشیدی چه نفعی برامون داره بسیار سادهس ولی اگه نخواهیم بفهمیم و بیمسئولیت باشیم نتیجش همینه.
درود امیر عزیز. از لطف و محبت همیشگی شما بسیار سپاسگزارم. بنده هم کاملاً با دیدگاه جنابعالی موافق هستم و نتیجه کندی و عقب ماندگی پروژه های خورشیدی را در درجه اول همین بی مسئولیتی ها می دانم. با آرزوی بهترین ها
سلام همین چند روز پیش نیروگاه خورشیدی افتتاح شد توی مشهد چرا اینارو نمی بینید
با درود. آنچه جنابعالی به عنوان نیروگاه خورشیدی یاد می کنید صرفاً تعدادی ماژول خانگی است. دوست گرامی نیروگاه تعاریف و شرایط خاص خودش را دارد. از طرفی در مقایسه با مساحت کل کشور عملاً هیچ اقدام موثری برای استفاده بهینه از انرژی آفتاب انجام نشده است. خیلی نباید دلمان را به پروژه های نمایشی خوش کنیم!
سلام و وقت بخیر مهندس داستان تاسف بار و غم انگیزی بود. اما این را برای یکی از مهندسان خودمان خواندم و او از من پرسید آیا در سال ۱۳۸۹ اصولا پنل ۳۰۰ واتی موجود بود؟ من به او گفتم در ایران شاید نه ولی در دنیا نمونه تجاری آن موجود بود. حال چگونه می توانم این را برایش ثالت کنم؟
درود سعید عزیز. تا جایی که بنده اطلاع دارم و در جریان پروژه بودم این پنل ها به صورت وارداتی از اروپا موجود بود. لطفاً یک شماره تماس بفرمایید تا دوستان آن پروژه را با شما لینک کنم. سپاس از توجه و بازخوردی که داشتی.