انسان همیشه به دنبال راهی برای نفوذ به جهان ماورای خود بود و این اشتیاق را پیش از پرواز نخستین ماشین ساخت بشر با مطالعه و تحلیل ستارگان و دیگر اجرام کیهانی کشف کرد. اکنون با گذشت بیش از نیم قرن از دست‌یابی انسان به فضا هر روز موشک‌ها، ماهواره‌ها، بالن‌ها و کشتی‌های فضایی ارتباط ما را با جهان بالای اتمسفر برقرار می‌سازند. رسیدن به این جایگاه حاصل تلاش دانشمندان و فضانوردانی است که سال‌ها پیش اکتشافات فضایی را آغاز کردند. «دکتر ویکتور باسلوویچ گارباتکو» فضانورد فقید روس یکی از آنها بود. او همراه با یوری گاگارین یکی از ۲۰ کیهان‌نورد اولیه اتحاد جماهیر شوروی سابق بود که زمینه ساز ورود انسان به فضا شد. بنده این افتخار را داشتم در سال ۱۳۸۹ با دکتر «گارباتکو» در رویدادی که به مناسبت هفته جهانی فضا با پیشنهاد زنده یاد مهندس سیروس برزو در رصدخانه تهران برپا شده بود، ملاقات کنم. در این مطلب به خلاصه‌ای از آن گفت‌وگو اشاره می‌کنم.

دیدن ایران از فضا

اولین دیدار من از ایران در مدار زمین بود جایی که توانستم این کشور بسیار زیبا را از فضا ببینم. از آن موقع سال‌های زیادی گذشته ولی هنوز آن لحظه باشکوه را به یاد دارم و خوشحال هستم که به این کشور آمدم و از نزدیک با مردم، تاریخ و فرهنگ آن آشنا شدم.

فضانورد‌های ستاره شناس

زمانی که من با دوست بسیار صمیمی خود یوری گاگارین از حدود ۵۰ سال قبل آموزش‌های فضانوردی را آغاز کردیم یکی از آن چیزهایی که پایه اصلی کار ما را تشکیل می‌داد ستاره شناسی بود چرا که در آن زمان بر حسب اتفاق یکی از سفینه‌ها در محل پیش بینی شده فرود نیامد و همین موضوع باعث شد تا درباره آموزش‌های ستاره شناسی و استفاده از اطلاعات آنها برای تعیین مناسب‌ترین محل فرود سفینه‌ها بیشتر کار کنیم. در حال حاضر مراکز آموزش فضانوردان جهان به دستگاه‌ها و سیستم‌های ستاره‌شناسی مجهز هستند و محاسبات کیهانی از طریق سیستم‌های رایانه‌ای انجام می‌شود در صورتی که در سال‌های اولیه فضانوردی اطلاعات ما متکی به داده‌هایی بود که از زمین برای سفینه ارسال می‌شد.

شب فضایی بهتر از روز فضایی

وقتی سفینه به فضا پرتاب می‌شود، در فاصله ۲۰۰ کیلومتری زمین می‌توانید خورشید را ببینید . به خاطر دارم اولین پرتاب من شب بود و فرصت خوبی فراهم شد تا بتوانم افق زیبای خورشید را تماشا کنم. وقتی در فضا هستیم خبری از جو آلودۀ زمین نیست و ما حس می‌کنیم به ستاره‌ها نزدیک‌تر شده‌ایم در صورتی که می‌دانیم فاصله ما و ستارگان بسیار زیاد است. در فضا، آن قسمت از کره‌زمین که خورشید بر روی آن تابیده شده چندان زیبا نیست اما جایی که شب است منظرۀ خارق العاده‌ای دارد و دیدن آن برای هر فضانوردی بسیار خاطره انگیز است.

در آرزوی سفر به ماه

در سال‌های دهه ۶۰ ، ۷۰ و ۸۰ میلادی این فرصت را پیدا کردم تا به فضا سفر کنم . علاوه بر این سه ماموریت عضو برنامه سفر به کره‌ ماه بودم. همیشه آرزو داشتم به این سفر بروم و از ماه به زمین نگاه کنم. با کمال تأسف به دلیل عدم کارکرد درست موشکی که قرار بود بخش مهم کار ما را انجام دهد نتوانستم به ماه سفر کنم و من همیشه در آرزوی دیدن آن منظره زیبا و خارق‌العاده ماندم.

مریخ‌نوردی تا سال‌های آینده

مطمئن‌ هستم طی دهه‌های آینده پرواز انسان به مریخ صورت خواهد گرفت. البته هر سفر رفت و برگشت به مریخ اگر با برنامه‌ریزی کامل همراه باشد حدود ۳ سال طول می‌کشد. در روسیه از مدت‌ها قبل یک برنامه ‌بین‌المللی دقیق آغاز شده است تا شرایط انسان بر روی کرۀ مریخ را تحلیل و ارزیابی کند. برنامۀ مهم دیگری به نام «مریخ ۵۰۰» وجود دارد که طی آن چند نفر از محققان فضایی کشورهای مختلف جهان به مدت ۵۰۰ شبانه‌روز در یک محفظه در بسته با شرایطی مشابه مریخ اما بدون مسئله بی‌وزنی زندگی کردند.

بازگشت به زمین

فضانوردان در هر پرواز مطمئن هستند که به زمین باز می‌گردند هر چند ترس و اضطراب همیشه با آنها است. این برگشت به لحاظ فنی قطعی است ولی طبیعی است تا زمانی که سفینه به زمین نرسد اطمینان به بازگشت وجود نداشته باشد. من در پرواز سوم خود با «فانتوام» فضانورد کشور ویتنام همراه بودم. او تنها خلبانی است که توانست هواپیمای بمب‌‌افکن فوق سنگین B-52 آمریکا را سرنگون کند. بسیار شجاع بود و هرگز ترس در چهره او غلبه نمی‌کرد. در هنگام بازگشت به زمین سفینه ما به پهلو پایین آمد و فانتوام بالا نشسته بود و شادی در صورت او موج می‌زد. برای یک لحظه دستم را گرفت و تمام ترس و وحشت خود را با خنده‌ای به من نشان داد و گفت: ویکتور بالاخره به زمین برگشتیم .

نماینده ایران در فضا

تا امروز بیش از ۵۳۰ نفر از ۴۰ کشور جهان در راه تلاش یوری گاگارین به فضا سفر کرده‌اند. امیدوارم بزودی شاهد حضور نماینده کشور بسیار زیبای ایران در مدارهای فضایی باشم، این لحظه برای ایرانیان و من بسیار باشکوه و غرورآفرین خواهد بود.

 

بیشتر بدانیم:

ویکتور باسلوویچ گارباتکو در سال ۱۹۳۴ در اتحاد جماهیر شوروی (روسیه) متولد شد. تحصیلات خود را تا مقطع دکترای فنی ادامه داد و به رتبه سرهنگ نیروی هوایی نائل آمد. در تجارب فضایی او سفر با سفینه‌های سایوز ۷، سالیوت ۵ و سالیوت ۶ دیده می‌شود. وی در سال ۱۹۹۳ از فضانوردی بازنشسته شد و ریاست دانشگاه فنی هوایی مسکو به او اعطا گردید.  دکتر ویکتور باسلوویچ گارباتکو خرداد ۱۳۹۶ چشم از جهان فرو بست.

 

نویسنده: محمد جواد نعمتی

عکس‌ها: آرشیو زنده یاد سیروس برزو – حمیدرضا صادقی

© تمامی حقوق برای نویسنده محفوظ است.

نسخه کامل این گفت‌وگو مهرماه ۱۳۸۹ در روزنامه همشهری منتشر شد.