بحران کرونا و سونامی اخبار جعلی

همه این روزها با کرونا ویروس آشنا هستیم و پیامدهای آن را می شناسیم. در تمام کشورها برای مقابله با این بیماری و قطع زنجیرۀ شیوع آن طرح های سخت گیرانه ای به منظور فاصله گذاری اجتماعی، کاهش تردد شهروندان و آمد و شد وسایل نقلیه اجرا شده است به طوری که تخطی از آنها جریمه های سنگین و حتی زندانی شدن در پی دارد. هنوز مشخص نیست اسب سرکش کرونا کی و چگونه رام می شود ولی آنچه بیش از همه جلب توجه می کند این است که تقریباً همه کشورها در قرنطینه به سر می برند و اقتصاد آنها با خسارت های عدیده ای رو به رو شده است. طبق آخرین گزارش‌ها ویروس کرونا که چهارماه قبل در ووهان چین آغاز شد اکنون به همه قاره ها و کشورها راه یافته و نیمی از انسان‌ها را خانه نشین و محدود کرده است. از زمان آشکار شدن این ویروس که یکی از مرموزترین بیماری‌های بشر محسوب می‌شود توجه رسانه‌ها به آن معطوف شد و موج خبری وسیعی درباره همه‌گیری این بیماری و پیامدهای ناشی از آن در کشورها به راه افتاد. در مقابل فعالیت‌های رسمی رسانه‌ها، فیک نیوز یا اخبار جعلی هم فرصتی برای عرض اندام کردن بدست آورد. برخی از خبرهای جعلی آنقدر حقیقی به نظر می‌رسید که علاوه بر مردم، سیاست مدارها و حتی رسانه‌های حرفه ای را به اشتباه انداخت و مسبب بروز رفتارهای هیجانی بسیاری از جمله در بازار کالاهای مصرفی شد به طوری که این ناهنجاری در مدت کوتاهی به کمبود و گرانی کالاهای اساسی و خالی شدن قفسه فروشگاه‌ها از ملزومات بهداشتی مقابله با کرونا انجامید.

اکنون بیایید نگاهی موشکافانه به اخبار جعلی و پیامدهای آن داشته باشیم. فیک نیوز یا اخبار جعلی محتوای نادرستی است که با هدف گمراه کردن مخاطب ساخته می شود و امکان تشخیص جعلی یا نادرست بودن آن برای عموم مخاطبان ممکن نیست. در حال حاضر دسترسی به ابزارهای دیجتالی، شبکه های اجتماعی و به ویژه پیام رسان ها بستر مناسبی برای تولید و انتشار اخبار جعلی (فیک نیوز) ایجاد کرده است. بعنوان نمونه اینستاگرام، واتساپ، تلگرام، فیسبوک و یوتیوب بیش از دیگر بستر ها به محلی برای انتشار اخبار جعلی تبدیل شدند. بسیاری از کشورها در حال حاضر عملکرد این شبکه ها و کاربران آنها را به دقت زیر نظر دارند و با اتخاذ قوانین خاص و بازدارنده تلاش می کنند مانع از گسترش و فراگیری اخبار جعلی در جامعه شوند.

پرسش اصلی این است که آیا مردم همیشه در برابر فیک نیوزها (اخبار جعلی) آسیب پذیرند؟ پاسخ ساده است؛ به هیچ عنوان. بیشتر مردم تصور می کنند در برابر اطلاعات غلط آسیب پذیر هستند و یا توانایی تشخیص اخبار نادرست را ندارند. در حقیقت این فقط تصور ماست زیرا قدرت ادراکی انسان به قدری توانمند است که می تواند با اندکی پیگیری و دقت، خبرهای جعلی را به سادگی کشف و تنها اخبار حقیقی را دنبال کند.

باید توجه داشته باشیم در مواقع بحران، میزان انتشار اطلاعات غلط و شایعات بیشتر می شود. برخی از آنها جنبه سرگرمی دارند و مخاطب با اندکی دقت به غیرواقعی بودنشان پی می برد، ولی کم نیستند اطلاعات نادرستی که با اهداف مشخصی منتشر می شوند. این اخبار غلط اغلب احساسات، عواطف و هیجان های مخاطب را نشانه می گیرند و خیلی سریع انتشار پیدا می کنند.

گاردین به تازگی در مقاله ای با عنوان «تهدید اخبار جعلی چقدر بزرگ است» عنوان کرد: این روزها  اخبار جعلی مربوط به بیماری کرونا ویروس کووید-۱۹ معمولاً از طریق واتساپ منتشر می شود. این خبرها با عبارت های جالبی آغاز می شود مثل: «دوستی که دایی اش در ووهان چین است» یا «دوستی که پدرش در مرکز کنترل بیماری ها» فعالیت می کند.

چنین خصایصی نظیر «یک دوست» به سادگی گویای این مسئله است که ما با یک خبر جعلی یا شایعه روبه رو هستیم پس می توانیم از ادامه خواندن آن صرف نظر کنیم یا خبر را بازنشر ندهیم.

اینکه چرا مردم به اخبار غیرواقعی یا فیک نیوز میل و رغبت بیشتری نشان می دهند دلایل متعددی دارد که به اختصار به چند مورد آن اشاره می کنم:

دلیل اول: عدم اعتماد عمومی به رسانه های مرجع و رسمی

دلیل دوم: عدم شفافیت دولت یا بی اعتمادی به مسئولان دولتی

دلیل سوم: ناکارآمدی و کُندی رسانه های مرجع و رسمی در اطلاع رسانی فراگیر

حال بیایید در برابر فیک نیوز یا اخبار جعلی واکسینه شویم. قبل از آن تاکید می کنم در شرایط حساس و بحرانی لازم است بر احساسات و هیجان های خودمان مسلط باشیم و کاملاً منطقی مسایل و اتفاقاتی که در حال وقوع است را دنبال کنیم.

همانطور که در سطرهای قبل اشاره شد اخبار جعلی معمولاً با نشانگان خاصی ظاهر می شوند. به طوری کلی اخباری با این عبارت ها: «به نقل از منبع یا منابع آگاه»، «مسئولی که نخواست نامش فاش شود»،«به گفته شاهدان عینی» و «به گزارش شهروند خبرنگاران» می توانند تا حد بسیار زیادی غیرواقعی باشند. بکارگیری این شیوه برای انتشار فیک نیوز در فضای مجازی و رسانه های غیررسمی بسیار متداول است و در اغلب موارد احساسات عمومی را تحریک و خدشه دار می کند.

ساده ترین راه تشخیص اخبار نادرست توجه به «منبع انتشار دهنده» خبر است. توصیه می شود در مواقع بحرانی مانند این روزها که جهان با ویروس کرونا کووید-۱۹ دست و پنجه نرم می کند حتماً اخبار مربوط به این بیماری از «منابع رسمی» مانند رادیو و تلویزیون ملی، خبرگزاری ها و روزنامه های سراسری دریافت شود. همچنین برای درک بهتر خبرها و راستی آزمایی آنها می توان از سایر منابع مورد وثوق مانند وب سایت وزارت بهداشت به نشانی behdasht.gov.ir یا وب سایت رسمی سازمان جهانی بهداشت به آدرس who.int کمک گرفت.

به هیچ وجه نباید تحت تاثیر ویدیوها، تصاویر و توصیه های مختلفی که در فضای مجازی منتشر می شوند قرار بگیریم. تا حد امکان از بازنشر مطالب، اخبار و تصاویری که صحت و سقم اطلاعات و ناشر آنها مشخص نیست خودداری کنیم. به یاد داشته باشیم تولیدکنندگان اخبار جعلی با سوءاستفاده از آمارها، تصاویر و نام های حقیقی و حقوقی نسبت به تولید و انتشار خبرهای نادرست و دروغین اقدام می کنند. «برای راستی آزمایی ابتدا نشانی منبع انتشار دهنده را بررسی کنید، سپس تیتر و متن خبر را به دقت بخوانید و به تصاویر و ویدیوها با دقت بیشتری نگاه کنید. برای اطمینان از صحت درست یا نادرست بودن خبرها و تصاویر از گوگل یا منابع رسمی کمک بگیرید.»

حرف آخر اینکه فیک نیوز یا اخبار جعلی باعث می شود جامعه در برابر اطلاعات صحیح گمراه شود، ترس، نگرانی، ناامیدی، استرس و اضطراب ایجاد می کند، رفتارهای هیجانی را به وجود می آورد (مشابه آنچه اخیراً در بازار لوازم بهداشتی و مواد ضدعفونی اتفاق افتاد) و مهمتر اینکه روحیه بیماران، خانواده های آنان و کادر پزشکی و درمانی بیمارستان ها را تضعیف می کند. لازمه مصون ماندن از پیامدهای فیک نیوز و کمک به کاهش انتشار آنها افزایش سواد رسانه ای است به این معنی که هر فرد بتواند انواع رسانه ها و تولیدات آنها را شناخته و نسبت به تفکیک و نقد آنها اقدام کند. سواد رسانه ای مهارت آموختنی است که با مطالعه دقیق اخبار و رویدادها و کمک گرفتن از کارشناسان رسانه ای حاصل می شود.

 

©  نویسنده: محمدجواد نعمتی

 

5 سال پیش

5 دیدگاه

  1. با عرض سلام و تشکر بابت اطلاعات خیلی خوبی که در مقالتون نوشتین
    خیلی به دردبخور و آموزنده بود

  2. متاسفانه شرایط یه جوری شده که مردم هر خبر بی پایه و اساسی رو باور میکنن
    یه موقعی هم خود تلویزیون و روزنامه ها به مردم خبر غلط میدن
    من که رد دادم

  3. سه دلیل برای چرایی توجه مردم به اخبار غیرواقعی یا فیک نیوز بسیار شفاف، تاسف برانگیز و قابل تامله.
    قطعا مسئولیت تشخیص‌ درستی اخبار برعهده فرد منتشر کننده در فضای مجازیست؛ توجه به عبارتهای اشاره شده در متن که نشون دهنده جعلی بودن خبر هست از اوجب واجباته!

    ممنون از مطلب مفید و کاربردی

    1. به فرمایش شما این نکته را اضافه می کنم که در اغلب موارد اخبار جعلی واقعی تر از اخبار صحیح به نظر می رسند و همین عامل باعث میشه که تشخیص اونا سخت و پیچیده باشه.

دیدگاهتان را بنویسید

نشانی ایمیل شما منتشر نخواهد شد. بخش‌های موردنیاز علامت‌گذاری شده‌اند *