مکزیکوسیتی یا تهران، کدام یک آلوده‌تر است؟ برای پاسخ این سوال بیایید ابتدا گفته‌های دو مسئول کشورمان را مرور کنیم. نخست وزیر آموزش و پرورش که گفته بود در مکزیک و چین مدارس را حتی با شاخص آلودگی ۳۰۰ تعطیل نمی‌کنند. سپس وزیر کشور در تکمیل فرمایش آن وزیر گفت: باید شاخص‌های کیفی هوا برای جلوگیری از تعطیلی مدارس بازبینی شوند! بدون تردید شما نیز به عجیب و مضحک بودن این اظهارات پی بردید. این افراد به طور حتم از اخبار و رویدادهای زیست محیطی ایران و جهان اگر نگوییم بی‌اطلاع بسیار کم اطلاع هستند و اندک خبری‌هایی که حضور مبارکشان می‌رسد بی‌تردید با جرح و تعدیل است!
معضل آلودگی هوا و آثار و پیامدهای آن غیرقابل انکار است. اکنون نه فقط تهران که مشهد، اصفهان، تبریز، اراک و اهواز، حتی استان‌های شمالی و غربی نیز با این پدیده دست و پنجه نرم می‌کنند. شدت و میزان غلظت آلاینده‌های جوی دیگر محدود به دو یا سه ماه سرد سال نمی‌شود. این اوضاع حتی در بهار و تابستان نفس‌ها را به شماره می‌اندازد.
حالا بیایید نگاهی به «مکزیکوسیتی» بیاندازیم. شهری که مانند بیشتر کلانشهرهای ایران آلودگی هوا دارد. با یک جست و جوی ساده اینترنتی اطلاعات جالبی کسب کردم. به عنوان نمونه متوجه شدم در سال ۲۰۱۹ پس از وقوع آتش سوزی‌های گسترده در جنگل‌های جنوب ایالات متحده، شاخص کیفیت هوا در بیشتر مناطق مکزیک به ویژه شهر مکزیکوسیتی از عدد ۱۶۰ بالاتر رفت. مقامات شهری برای کاهش مخاطرات و کمک به سلامت مردم دستور تعطیلی مدارس، زمین‌های بازی و فعالیت‌های ورزشی را صادر کردند. حال، وزیر آموزش و پرورش ما عدد ۳۰۰ را از کجا آورده، نمی‌دانم!
چگونه برنامه نوآوری سبز در آلوده‌ترین شهر جهان اجرا شد
آلودگی هوا در مکزیکو سیتی ۲۱ میلیون نفری قدمت زیادی دارد. این شهر طی دو دهه مانند دیگر نقاط مکزیک با افزایش پدیده مه دود و فزونی گاز ازن روبه‌رو بود؛ در این مدت میزان تلفات انسانی به شکل نگرانی کننده‌ای بالا رفت. سال ۱۹۹۲ سازمان ملل متحد و به ویژه سازمان جهانی بهداشت WHO مکزیکو سیتی را به عنوان آلوده ترین شهر جهان اعلام کردند. از آن زمان تا امروز دولت و مسئولان شهری اقدامات گسترده ای برای کنترل کیفیت هوا و کاهش آلاینده های جوی انجام داده اند. مکزیکی ها با ۵ نوآوری سبز به جنگ با آلودگی هوا رفتند. آنها در اجرای دقیق و بدون کم و کاست برنامههای محیط زیستی بسیار مصمم و امیدوار هستند.
حمل و نقل عمومی و دوچرخه سواری در مکزیکوسیتی توسعه یافت
اوضاع مکزیکو سیتی پس از آن که در فهرست آلوده‌ترین شهرهای جهان قرار گرفت به سرعت تغییر کرد. مدیران شهری با انجام تحقیقات گسترده و دعوت از مشاوران بین‌المللی به این نتیجه رسیدند که اجرای حمل و نقل عمومی کم آلاینده، توسعه فضای سبز، ترویج استفاده از انرژی‌های پاک و غیره بهترین گزینه برای عبور از بحران آلودگی هوا است. این موارد در قالب برنامه Pro Air طراحی و اجرا شد. این برنامه شامل راه‌اندازی ناوگان دوچرخه‌های شهری با عنوان «اکوبایک» و اتوبوس‌هایی مشهور به «متروباس» است. در مراحل بعدی توقف فعالیت پالایشگاه‌های سوخت، نصب مبدل‌های کاتالیزوری بر روی خودروها و اجرای منظم و هفتگی کمپین «روز بدون رانندگی» در دستور کار قرار گرفت.
بیایید با هم نگاهی به سامانه‌های حمل و نقل عمومی مکزیکوسیتی بیاندازیم؛ نخست اتوبوس‌های «متروباس». این اتوبوس‌ها نوعی سیستم کم آلاینده حمل و نقل درون شهری است که سال ۲۰۰۵ شروع به کار کرد. متروباس، مزایای فراوانی دارد، به علاوه از مترو ارزان‌تر و از اتوبوس‌های معمولی تمیزتر است.
«اکوبایک» نیز پروژه‌ای با هدف ارائه دوچرخه‌های اشتراکی بود که سال ۲۰۱۰ برای کاهش تردد خودروها به اجرا درآمد. اکوبایک، مانند همه سیستم‌های دوچرخه اشتراکی به کاربران اجازه می‌دهد از هر نقطۀ شهر یک دوچرخه بردارند و تا مقصد رکاب بزنند. در حال حاضر مدت استفاده از دوچرخه‌های اکوبایک حدود ۴۵ دقیقه است. خالی از لطف نیست که بدانیم شهرداری مکزیکوسیتی در حال توسعه مسیرها و بزرگراه‌های مخصوص دوچرخه سواری است.
علاوه بر موارد ذکر شده شبکه تاکسی‌های هیبریدی برای بهبود کیفیت هوا در سراسر مکزیکو سیتی گسترش پیدا کرد. با این اقدامات استفاده از خودرو شخصی برای تردد در مسیرهای کوتاه و متوسط دیگر مقرون به صرفه نبود. در نتیجه بیشتر مردم ترجیح دادند برای رفت و آمد به جای خودروی شخصی از ناوگان حمل و نقل عمومی استفاده کنند.
دانستن از کیفیت هوا حق شهروندان است
گام بعدی مکزیک برای کاهش آلودگی هوا به کارگیری ابزار جدید پیش‌بینی سطوح بالای آلایندگی بود. این ابزار سال ۲۰۱۷ به کار گرفته شد. مکزیکو سیتی مانند تهران شهری مشرف به کوه است. در نتیجه پاکسازی طبیعی هوا همیشه مقدور نیست. جغرافیای شهر میزان پایداری ذرات معلق که اغلب توسط وسایل نقلیه و فعالیت‌های صنعتی در هوا منتشر می‌شوند را افزایش می‌دهد. این مواد به سادگی وارد ریه و قلب افراد می‌شود و پیامدهای بلندمدت سلامتی دارد. از آنجایی که مکزیکی‌ها تخت بیمارستانی و پزشکان محدودی دارند، پیشگیری از بیماری‌ها را به عنوان اولویت مهم و ضروری در نظر گرفتند.
وجود سیستم پیش بینی کیفیت هوا در مکزیکوسیتی نرخ بالای آلودگی را از یک روز قبل اعلام می‌کند. این سیستم به مدارس اجازه می‌دهد در صورت لزوم کلاس‌ها را تعطیل کنند. مردم هم فرصت دارند برای استفاده بهینه‌تر از وسایل نقلیه عمومی برنامه‌ریزی کنند.
وقتی هنر به کمک پاکی هوا آمد
یکی از نکات جالب توجه در مدیریت کاهش آلودگی هوای مکزیکوسیتی اجرای نقاشی‌های دیواری برای آگاهی از کیفیت هوا است. این نقاشی‌ها توسط هنرمندان جوان با استفاده از رنگ‌های تصفیه کننده هوا ثبت شدند. عنوان این پروژه Absolut Street Trees است که سال ۲۰۱۹ توسط «آژانس آنونیمو» با مشارکت شرکت فرانسوی «پرنود ریکارد» به اجرا درآمد.
این پروژه اکنون شامل سه نقاشی دیواری وسیع بر روی ساختمان‌هایی در مرکز شهر است. این نقاشی‌ها با استفاده از «رنگ ایرلیت» که ماده فعال آن دی اکسید تیتانیوم است و به حضور نور واکنش نشان می‌دهد کشیده شدند. این رنگ با انجام فرآیندی مشابه فتوسنتز، می‌تواند هوا را تا ۹۰ درصد از سموم و آلاینده‌های مضر پاکسازی کند. این پروژه تا حدودی توانست آلاینده‌های ناشی از دود خودروها را کاهش دهد. در سال ۲۰۱۹، سازمان ملل از این نوآوری به عنوان یکی از چهار فناوری جدید مفید برای حل مشکلات آلودگی هوا در شهرهای سراسر جهان یاد کرد.
۲ میلیون تن کربن با انرژی خورشیدی کاهش یافت
«سیوداد سولار» یا «شهر خورشیدی» برنامه جاه طلبانه مکزیک برای نصب انبوه پنل‌های خورشیدی است. هدف مقامات از اجرای این پروژه تولید ۳۵۰ مگاوات برق خورشیدی تا سال ۲۰۲۴ است. در سال ۲۰۱۹، دولت به شهرداری حدود ۴۱۴ میلیون دلار برای راه اندازی تاسیسات خورشیدی کمک کرد. این بودجه توسط بانک فدرال مکزیک، بانک جهانی و بانک توسعه آمریکا تامین شد. این پول در نهایت باید صرف نصب واحدهای انرژی تجدیدپذیر مانند پانل‌ها و آبگرمکن‌های خورشیدی در سراسر شهر به ویژه در سازمان‌های خصوصی و عمومی شود. قرار است با اتمام این پروژه میزان انتشار کربن فقط در مکزیکو سیتی و حومه آن تا ۲ میلیون تن کاهش یابد.
گسترش فضای سبز و بازیافت مواد مهمترین اولویت شهر مکزیکوسیتی است
گسترش فضای سبز با استفاده از مواد تجدیدپذیر و قابل بازیافت راهکار دیگری برای کاهش آلودگی هوا است. این پروژه در سراسر مکزیک به ویژه شهرهای اقماری در حال اجرا است. نخستین تجربه از این نوع در پارک محله لوماس به ثمر نشست.
این پارک با بودجه‌ای در حدود ۱۱٫۴ میلیون دلار در زمینی به مساحت ۳۵۸ هکتار افتتاح شد. گروهی متشکل از ۲۰۰ دانشمند، محقق و متخصص در زمینه‌های محیط زیست، فضای سبز و بازیافت این پروژه را اجرا کردند. پیش از این محل فعلی پارک، مرکز جمع‌آوری زباله بود.
اکنون بخش بزرگی از پارک محله لوماس با مواد بازیافتی ساخته شده است. این پارک سال ۲۰۲۲ به طور کامل مورد بهره‌برداری قرار گرفت.
دست‌یابی به هوای پاک در مکزیک هنوز هم موضوع بسیار مهمی است. دولت و سازمان‌های بخش خصوصی می‌کوشند با راه حل‌های نوآورانه به پاکی بیشتر هوا کمک کنند. چند نمونه‌ای که به آنها اشاره شد اکنون مورد توجه سایر کشورهای درگیر با بحران آلودگی هوا قرار گرفته است. هند از طرفداران جدی تجربیات مکزیک در زمینه مقابله با آلودگی هوا است. مکزیک می‌کوشد با حمایت از نوآوری‌های سبز به سرزمینی مطلوب برای زندگی در هوای پاکیزه تبدیل شود.
تهران شهری که زیر چرخ خودروهای شخصی له می‌شود
تهران در زمینه تجربه‌های نوآورانه سازگار با محیط زیست به هیچ عنوان قابل مقایسه با مکزیکوسیتی نیست. خوب است بدانیم جمعیت شناور تهران در روز بیش از ۱۵ میلیون نفر تخمین زده می‌شود. نیمی از این جمعیت هر روز از شهرهای اقماری و دو استان البرز و قزوین برای کار یا تحصیل وارد پایتخت شده و شب‌ها از آن خارج می‌شوند. خودروها و موتورسیکلت‌ها نقش بسزایی در آمد و شد شهروندان دارند. بنابر اعلام «محمد رازقی» معاون عملیات پلیس راهور تهران بزرگ، روزانه حدود ۵ میلیون تردد خودرویی و ۴ میلیون تردد با موتورسیکلت در شهر تهران انجام می‌شود.
این در حالی است که ناوگان اتوبوسرانی پایتخت براساس آنچه «نکاحی» مدیرعامل شرکت واحد می‌گوید: فقط با ۲ هزار و ۳۰۰ دستگاه اتوبوس که میانگین سنی آنها بیش از ۱۲/۵ سال است کار نقل و انتقال مسافران را برعهده دارد. شبکه مترو تهران نیز با هفت خط فعال در زیرزمین و خط پنج تهران-گلشهر روزانه حدود ۲ میلیون و ۳۰۰ هزار مسافر را با استفاده از ۲۱۷ رام قطار و حدود یک هزار و ۵۱۴ دستگاه واگن جابه جا می‌کند.
بنابراین با همین آمارهای ساده به وضوح متوجه می شویم که همچنان سهم عمده ترددهای کلانشهر تهران در اختیار خودروهای شخصی است. به این اعداد و ارقام باید تردد هزاران دستگاه وانت بار، کامیونت، کامیون و تراک میکسر دیزلی را اضافه کنیم که روزانه از معابر شهری استفاده می‌کنند. سهم این وسایل در آلودگی هوا قابل توجه است. دلیل آن کیفیت پایین سوخت، فرسودگی، ایرادات فنی و تکنولوژی قدیمی موتور این خودروها است. البته نباید از منابع دیگری آلودگی هوا غافل شد. نیروگاه‌ها، کارخانجات، پالایشگاه‌ها، موتورخانه‌ها و صد البته کارگاه‌های عمرانی و ساختمان سازی نیز در این هیاهوی خاکستری جولان میدهند.
این نابسامانی زیست محیطی گسترده در شرایطی اتفاق می‌افتد که چند سالی از تصویب قانون جامع هوای پاک می‌گذرد. قانونی که پای ۱۳ سازمان، نهاد و ارگان دولتی را با محوریت سازمان حفاظت محیط زیست به مسئله هوا باز کرده است.
شوربختانه به دلیل فقدان نیروهای کارشناسی در بدنه تصمیم‌گیری و تصمیم سازی این سازمان‌ها و نبود دانش کافی در بین مدیران عالی رتبه و از سویی ضعف جدی نظارت بر اجرای قانون، استانداردها و سایر قوانین عمومی و حاکمیتی، کیفیت هوا در بیشتر مواقع در محدوده ناسالم یا خطرناک قرار دارد. نتیجه اینکه در نبود مدیریت مطلوب و برنامههای جامع و اثربخش برای کاهش آلودگی هوا، استفاده از آموزش مجازی و در صورت لزوم تعطیلی مدارس، دانشگاه‌ها و حتی ادارات دولتی و خصوصی (با توجه به شاخص‌های رسمی AQI) حداقل کاری است که می‌توان برای نجات جان هموطنان از بحران آلودگی هوا اتخاذ کرد. براستی مردم تا کی باید چوب بی‌تدبیری و کم خردی مسئولان «خدوم و پاکدست» را بخورند و جان فدا کنند؟
© نویسنده: محمد جواد نعمتی
منبع: Borgenproject
تمامی حقوق این مطلب برای نویسنده محفوظ است. نقل و بازنشر آن بدون دریافت اجازه رسمی و ذکر کامل نام منبع غیرمجاز و قابل پیگیری است.
همه متن را که با دقت و با آمار و تحقیق نوشته بودید، خواندم. بسیار نکات خوبی بود. حتی با اینکه به کارخانجات و نیروگاه‌ها ی اطراف شهرهای بزرگ که عوامل اصلی آلودگی هوای شهری هستید اشاره ای نشده بود.
اما این همت دسته جمعی برای رفع آلودگی یا کاهش آن و همچنین اجرای قانون ، در صورتی اتفاق می افتد که
۱. شهروندان از تمامی کانالهای ارتباطی با سازمان‌های مرتبط برای حق طلبی و مطالبه گری استفاده کنند و اعلام کنند و بخواهند.
۲. سازمان‌ها و ارگان‌های خصوصی و مردم نهاد فعالیت‌های آگاهی رسانی و اطلاع رسانی در این خصوص را گسترش دهند.
۳. مدیران و مسئولین مرتبط یا حتی اسامی سازمانی شان را در رسانه های اجتماعی ترند کنند.
درود خانم گلپا و سپاس از توجه و نکته سنجی بسیار خوبتان. منم با سرکار موافق هستم و اضافه می کنم که توجه به امر مسئولیت اجتماعی برای سازمان ها و حمع نگر بودن برای عموم جامعه میتونه فرصت های مطلوب بسیار زیادی را در اختیارمان قرار دهد. قدر مسلم حل مشکل آلودگی هوا چند وجهی است. همه باید مثل یک سیستم منظم و به هم تنیده فعالیت های موثری داشته باشیم تا معضلی مثل آلودگی هوا کنترل و در نهایت برطرف بشه.
دست مریزاد آقا جواد بسیار زیبا و جامع بود . منتظر نوشته های خوب شما هستیم.
حالا چون بحث مکزیک پیش آمد بد نیست کتاب چگونه ملت ها شکست می خورند مطالعه بفرمایید که فصلی جامع درباره دو شهر مرزی آمریکا و مکزیک و نحوه توسعه و حکمرانی را بحث نموده با اینکه این دوشهر قبلا یک واحد سیاسی بودند ولی با وجود یک فرهنگ وزبان و … .. ولی نوع حکمرانی آنها با عث چه شکاف هایی شده مثل کره جنوبی و کره شمالی..
درود آقا فاروق عزیز. سپاس از بذل توجه شما و پیشنهاد کتاب بسیار خوبتان. بدون تردید نوع حکمرانی میتونه کشورها و ملت ها را در معرض فرصت ها و تهدیدهای بسیار قرار دهد. در این باره درس آموخته های بسیاری است که باید مورد اهتمام واقع شوند.
در نیروگاه‌های مکزیک هم مازوت می‌سوزاندند؟
درود نل عزیز. تا آنجایی که بنده اطلاع دارم نیروگاه های اصلی این کشور گازسوز است.
تکان دهنده و بیدارکننده بود اما نه برای کسانی که خودشان را به خواب زده‌اند.
در تصمیم گیری برای مشکلات و چالش‌ها، همیشه راه حل‌ها را داریم اما به آنها عمل نمی‌شود.
درود حمید عزیز. ممنون از توجه و نظر ارزشمند شما